Mirjam Elbers - Mei 2024
Identiteit
Wie zijn wij? Meer dan ooit staat de vraag naar ‘identiteit’ in het maatschappelijk debat centraal. De radicaal-rechtse fractie in Europese parlement heet niet voor niets ‘Identiteit en Democratie’: we zijn in Europa opnieuw geobsedeerd door nationale, religieuze en etnische identiteit. En wie zich níet laat voorstaan op een aangeboren identiteit (nationaliteit, kleur, geslacht), geeft op de vraag ‘wie ben ik?’ meestal
antwoord met zijn CV, zijn lijst van verdiensten. Maar ook meritocratie heeft haar nadelen. De Amerikaanse filosoof Michael Sandel heeft in zijn boek De tirannie van verdienste laten zien welke gevolgen het heeft als succes en verdienste aan elkaar gekoppeld worden onder het motto ‘je bent wat je presteert’: het resulteert in populistische opstand onder degenen die het niet redden, en een loodzware prestatiedruk bij de getalenteerden. Met een overhitte en gestresste maatschappij tot gevolg. Geen wonder dat zovelen hun toevlucht nemen tot een identiteit die niet is afgeleid van prestaties maar van afkomst en aangeboren kenmerken. Met alle gevaren van dien.
Zijn wij inderdaad de optelsom van onze genen, onze natuur, en onze prestaties? Johannes de Doper zegt het in het Johannes-evangelie een beetje anders. Tot drie keer toe zegt hij “Ik ben de Christus niet”. Is dat valse bescheidenheid? Of is het weer zo’n typisch calvinistisch zondebesef? Het staat in schril contrast met de “Ik ben”- uitspraken van Jezus die we door heel het Johannes-evangelie heen horen: ik ben het brood des levens, ik ben de goede Herder, en nog vele meer. Er is iemand die het wél is. Zodat Johannes kan zeggen: “Ik ben het níet”. Dat is niet bepaald een belijdenis die mooi op een vlag of flyer kan. Tussen ‘black lives’, ‘gay pride’ en ‘christelijke identiteit’ steekt het schraal af. Met zo’n slogan kom je in deze wereld niet ver. Stel je voor dat de kerk op haar deur zou schrijven “Wij zijn het niet”…
En toch. Is het ook niet een kleine bevrijding? Bevrijding van de prangende vragen, die een mens soms tot op het sterfbed achtervolgen, over wie we zijn en wat we allemaal wel (niet) gedaan en geloofd hebben. Misschien wel een broodnodig woord.
Voor de wereld én de kerk.
Mirjam Elbers