Werner Pieterse - maart 2023

Terwijl mijn geliefden in een Oostenrijks oord de bergen afskieden, dwaalde ik deze voorjaarsvakantie wat door Keulen. In een van de grote musea was onder de titel ‘GANZ SCHÖN HEFTIG’ een beroemde kruisweg te zien. Zeven panelen middeleeuws realisme. De bloed zwetende Christus met slapende leerlingen; de meute ‘met zwaarden en fakkels’ (op het schilderij ook een vaandel met Hebreeuwse letters), de martelkamer van Pilatus, de wanhopige moeder langs de weg (ook in haar heilige gestalte door iedereen genegeerd), de executie met de ijverige beulen en onverschillige Joodse leiders te paard. Iedereen is druk met het afbeulen van de Heiland. ‘Gevaarlijke propaganda’ voor pogroms en eeuwenlange Jodenhaat; de schilder wil door de wreedheid en de door Jezus rechtstreekse gepijnigde blik dat de toeschouwer met Christus meelijdt, schrijft het ‘Begleitheft’. Mij brengen de afbeeldingen niet meteen tot devotie; eerder tot somber peinzen over de even zinloze als tijdloze menselijke wreedheid en de anti-Joodse geschiedenis van de kerk. Hoe ver ben ik verwijderd geraakt van het hier verbeelde lijden dat eeuwenlang de kerk domineerde – en hoe dagelijks dichtbij zijn tegelijkertijd de martelscènes?

Ik heb nog nooit gepreekt op Goede Vrijdag en ben grootgebracht en opgeleid met een zekere afkeer van bloederige ‘Jezus lijdt voor jou’ theologie. Misschien is het tijd om de verzoeningsleer nog eens te openen en de klassieke dogmatiek weer eens af te stoffen. Of is het te laat? Is het lijden van Christus een verhaal geworden, een museale overpeinzingen op de gruwelijke geschiedenis van de mens en zijn lot? Ganz heftig, schön.

Even later zwerf ik wat door de Dom. Ergens in een hoek wordt een mis gecelebreerd. Een antiek toneelstuk met vijftien toeschouwers. In de kerk slenteren de toeristen. Achter het hek voor het lege hoofdaltaar een man met een meisje aan de hand. ‘Kijk’ zegt hij, en hij wijst op het altaar. ‘Daar staat de dominee.’ ‘Wat doet ie dan?’ vraagt het meisje met haar Frozen rugzakje. ‘Hij vertelt uit de Bijbel’ zegt de man. ‘Waarom?’ De man wil al doorlopen, maar het meisje houdt aan. ‘Waarom dan papa, waarom? Nou, hij vertelt over God. En daar zitten de mensen dan en ze luisteren. Soms is dat saai en langdradig en dan val je bijna in slaap. Maar soms hoor je iets nieuws, wat je nog nooit gehoord hebt.’ Het meisje knikt en kijkt naar de lege stoelen. Even later zie ik het dochtertje op vaders nek bij een altaar. Ze wijst op het enorme kruis met de lijdende Christus. Ze vraagt iets en haar vader antwoordt, maar ik hoor niet wat ze zeggen.